Προλογική εισήγηση για την Ατομική Έκθεση Ζωγραφικής του Κώστα Κουνάλη.
Έναρξη: Σάββατο 03 Οκτωβρίου 2020. Διάρκεια: 03-24 Οκτωβρίου 2020
Μ. Ε. Τ. Ηρακλείου.
Γράφει η δρ. Αλεξάνδρα Κουρουτάκη (επιμελήτρια της έκθεσης)
Κώστας Κουνάλης. “Οπτικά στιγμιότυπα”, νόηση και αίσθημα. Σκέψεις για την έκθεση ζωγραφικής “Ο αναθρών ά όπωπε”
Ο τίτλος της νέας ατομικής έκθεσης αναδρομικού χαρακτήρα, του Κώστα Κουνάλη είναι ενδεικτικός της θέλησης του δημιουργού να συσχετίσει τον ορισμό της λέξης άνθρωπος με τις αναζητήσεις της ζωγραφικής. Η φράση “Ο αναθρών ά όπωπε1” αποδίδεται στον Σωκράτη και είναι καταγεγραμμένη στον Πλατωνικό διάλογο “Κρατύλος”. Σύμφωνα με τον Σωκράτη, “άνθρωπος είναι εκείνος που παρατηρεί και αναλογίζεται τα ορώμενα”. Αντίστοιχα η ζωγραφική, και εν προκειμένω τα “οπτικά στιγμιότυπα” του Κ. Κουνάλη παράγονται από τις εμπειρίες των αισθήσεων και το συλλογισμό, συνδυάζοντας το “οπτικό” με το “διανοητικό”, τη νόηση με το αίσθημα και το συναίσθημα.
Η έκθεση αρθρώνεται σε τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει συνθέσεις που αποτυπώνουν διαφορετικούς σταθμούς στην εξέλιξη της ζωής του ανθρώπου, από τη στιγμή της σύλληψης, την εμβρυακή κατάσταση, την παιδική ηλικία, μέχρι και την ενήλικη ζωή. Ζωγραφικές εικόνες υπερηχογραφημάτων2 αιχμαλωτίζουν την κίνηση και περιγράφουν το θαύμα της ζωής ως έκρηξη ενέργειας.
Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει επίσης πορτρέτα, φιλοτεχνημένα είτε σε κλασικό είτε σε εξπρεσιονιστικό ύφος3. Ο Κουνάλης καταφέρνει να προσδώσει ιδιαίτερη ζωντάνια στην ανθρώπινη μορφή, με έμφαση στο βλέμμα4. Χτίζει τον όγκο και αποδίδει τις υφές χάρη στο φως και στην υλικότητα του χρώματος5. Η εκφραστική δύναμη των πορτρέτων του αποκαλύπτει μια τάση επαναφοράς παραδοσιακών αξιών στη ζωγραφική, όπως η κυριαρχία της συγκίνησης, η επιστροφή στον άνθρωπο, στα ψυχικά του βιώματα και στις υποσυνείδητες δυνάμεις.
Στη δεύτερη ενότητα εντάσσονται συνθέσεις με ανθρώπινες μορφές διαφόρων ηλικιών που αποδίδονται σαν στιγμιότυπα από φωτογραφικό φακό, σε κίνηση. Η κίνηση τους σηματοδοτεί την “πορεία” μιας υπαρξιακής δοκιμασίας6. Βασικά εννοιολογικά στοιχεία αυτής της ενότητας είναι η μετακίνηση και η ανάταση. Άλλωστε η ίδια η ζωή γίνεται αντιληπτή ως διηνεκή κίνηση και αέναη πορεία προς έναν προορισμό. Οι φιγούρες του Κουνάλη βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ αναπαράστασης και παραστατικής εικασίας. Τα πρόσωπα αποδίδονται σχεδόν πάντα σχηματοποιημένα και αφαιρετικά, ενώ τα σώματα με περισσότερες λεπτομέρειες, ρεαλισμό και καθαρές φόρμες.
Ενίοτε, ο ζωγράφος αψηφά τους κανόνες της προοπτικής. Τοποθετεί τις μορφές του σε έναν υποκειμενικό χώρο που προκύπτει από τη βίαιη και ακανόνιστη απόδοση των επιπέδων του φόντου7 ή την έκρηξη των χρωματικών αντιθέσεων. Το χρώμα με τις εκκωφαντικές του αντιθέσεις αποτελεί βασικό μορφοπλαστικό μέσο του Κουνάλη. Ο παροξυσμός των καθαρών αντιρρεαλιστικών χρωμάτων γίνεται αντιληπτός ως ηχητική αρμονία ή διαφωνία που αισθητοποιεί έντονες ψυχικές διακυμάνσεις και διεργασίες. Το θέμα διηθείται διαμέσου των υποσυνείδητων διαδρομών του θυμικού.
Στη δεύτερη ενότητα εντάσσονται επίσης έργα που ξεφεύγουν από τη ζωγραφική του καβαλέτου και ενσωματώνουν την τεχνική του σταξίματος8 (dripping) αναδεικνύοντας τον πολύπλοκο εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Μακριά από κάθε διακοσμητική πρόθεση, το χρώμα ρέει και μέσα από τις αραιώσεις και τις πυκνώσεις του αποτυπώνει το στοιχείο της ρευστότητας αλλά και της ενέργειας. Η ασφυκτική, αγωνιώδης περιπλοκή ενέργειας, η έκρηξη αισθημάτων και χρωμάτων, η έμφαση στην υλικότητα του χρώματος και στην ορμή της χειρονομίας είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη ζωγραφική του Κουνάλη και που συναντάμε γενικότερα στον Εξπρεσιονισμό9. Ο Κουνάλης χρησιμοποιεί ποικιλία υλικών, λάδια, μελάνια και ακουαρέλες. Σε αυτή τη σειρά, τα λάδια υπηρετούν μια εξπρεσιονιστική αντίληψη για τη ζωγραφική.
Στην Τρίτη ενότητα με θέμα “ο αναθρών ά όπωπε”, ο Κουνάλης αποδίδει τη μορφή του “Σκεπτόμενου” του Auguste Rodin, με συμβολιστική διάσταση10 ή με εξπρεσιονιστικό στυλ11 που υπηρετεί την εσωστρέφεια, τη στροφή προς το εσωτερικό της ύπαρξης. Το σχέδιο διατηρεί στοιχεία περιγραφής, στο πλαίσιο μιας υποκειμενικής ζωγραφικής που κινείται μεταξύ ρεαλισμού και αφαίρεσης. Το πορτρέτο του “Σκεπτόμενου” ενισχύεται περαιτέρω με τη δύναμη του καθαρού, προκλητικού κόκκινου χρώματος.
Συνοψίζοντας, στην ανθρωποκεντρική ζωγραφική του Κώστα Κουνάλη πρωταγωνιστής παραμένει ο Άνθρωπος που αντιμετωπίζεται ως φορέας και πεδίο ενέργειας. Ο δρόμος για την καλλιτεχνική έκφραση ακολουθεί τα στάδια όραση – αντίληψη – νόηση – μορφοποίηση που περνά μέσα από τη διήθηση στο θυμικό και τη συναισθηματική φόρτιση του περιεχομένου. Τα “οπτικά του στιγμιότυπα” αφενός καταγράφουν στοιχεία της συνείδησης (ενίοτε και του ασυνείδητου12), αφετέρου καθιστούν το θεατή κοινωνό έντονων συναισθημάτων. Στις συνθέσεις του διευρύνονται τα όρια της παραστατικής απεικόνισης, χάρη στην εσωτερικότητα των διατυπώσεων, στην ένταση, την υλικότητα αλλά και την ρευστότητα του χρώματος.
Για τις αισθητικές αναζητήσεις του Κουνάλη και την επικοινωνία της τέχνης του με το κοινό, αρμόδιος για να αποφανθεί είναι κυρίως ο θεατής που καλείται να “αισθανθεί” και να αναγνώσει τα έργα του και τις ιδιαίτερες πτυχές τους, σύμφωνα με την προσωπική του αισθητική κρίση και οπτική.
Χανιά, 16-08-2020
Δρ. Αλεξάνδρα Κουρουτάκη
Ιστορικός τέχνης. Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό (Ε.ΔΙ.Π.)
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης
Παραπομπές σε εργογραφία του Κ. Κουνάλη και βιβλιογραφικές αναφορές
1. Βλ. Πλάτωνος, Κρατύλος (Περί ὀνομάτων ὀρθότητος), μτφρ. Ηλίας Λάγιος, εκδ. Δαίδαλος – Ι. Ζαχαρόπουλος, 399C, σ. 69. (Ψηφιακή μορφή). Ο Γ. Μπαμπινιώτης αποδίδει την ετυμολογία της λέξης άνθρωπος στη σύνδεση των λέξεων ανήρ-άνδρας και πρόσωπο. Βλ. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα: 1998, σ.194.
2. Βλ. Κ. Κουνάλης, έμβρυο, ελαιογραφία
3 Βλ. Κ. Κουνάλης, αυτοπροσωπογραφία, ελαιογραφία
4 Βλ. Κ. Κουνάλης, Λίνα, προσωπογραφία, ελαιογραφία, 2014
5 Βλ. Κ. Κουνάλης, Ειρήνη, προσωπογραφία, ακρυλικά σε χαρτί, και Μάνα, προσωπογραφία της Δώρας Κωστοπούλου, ελαιογραφία, 2007
6 Βλ. Κ. Κουνάλης, Πορεία, ελαιογραφία, 2008
7 Βλ. Κ. Κουνάλης, Μνήμες Μάιου, ελαιογραφία, 2010
8 Βλ. Κ. Κουνάλης, Ενέργεια, ελαιογραφία
9 Βλ. Παπανικολάου Μ., Η Ελληνική Τέχνη του 20 ου αιώνα. Ζωγραφική – Γλυπτική, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2006, σ. 104
10 Βλ. Κ. Κουνάλης, Ο Σκεπτόμενος, ελαιογραφία. Βλ. επίσης François-Auguste-René Rodin,Le Penseur (Ο σκεπτόμενος), 1882, Παρίσι, Μουσείο Ροντέν.
11 Για το εξπρεσιονιστικό στυλ, βλ. Κωτίδης Α. Μοντερνισμός και παράδοση στην ελληνική τέχνη του μεσοπολέμου, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 276
12 Βλ.Κ. Κουνάλης, Μινώταυρος, λάδια σε καμβά, 2008
